Extra

Selenium, in de juiste dosis...

Selenium is een metalloïde dat in 1817 werd ontdekt door de Zweedse chemicus Berzelius. Dit sporenelement is essentieel, maar het mag niet te veel (dan is het heel giftig) of te weinig aanwezig zijn. Sommige mensen denken dat het een antioxidant is, wat helemaal niet waar is. Selenium is een cofactor van verschillende enzymen, genaamd selenoproteïnen

Selenium is een essentieel element in het functioneren van veel selenoproteïnen. Deze enzymen omvatten glutathionperoxidases, het plasmatransporteiwit Se (SePP) en thioredoxine-reductases. Het speelt een cruciale rol in de verdediging tegen virale infecties, waaronder covid-19, door zijn antioxiderende eigenschappen en zijn werking als cofactor van glutathionperoxidase (Fenton-reactie). Elke staat van seleniumtekort kan de functie van deze eiwitten veranderen. Deze deficiëntie beïnvloedt zowel de cellulaire respons op oxidatieve stress als de immuunrespons en verhoogt dus het risico op virale besmetting. Een lage seleniumstatus verlaagt de snelheid van herstel na covid-19. Het risico op overlijden door covid-19 wordt met 5 vermenigvuldigd als men een tekort aan selenium heeft.

Biochemische basis en rol van selenoproteïnen 

Glutathionperoxidase
Het is een enzym dat bestaat uit vier subeenheden die elk een seleniumatoom bevatten dat is opgenomen in een selenocysteïne-molecuul waarin één seleniummolecuul zwavel vervangt. Dit enzym is aanwezig in extracellulaire vloeistoffen en in cellen in het cytosol en de mitochondriën. Het zorgt voor de omzetting van organische hydroperoxiden. Tijdens deze reactie wordt glutathion omgezet in geoxideerd glutathion, dat wordt geregenereerd door glutathionreductase. Hydroperoxiden kunnen zuurstofrijke vrije radicalen veroorzaken die giftig kunnen zijn voor de cel. Door overtollige peroxiden af te voeren, beschermt glutathionperoxidase dus de cel. Een van de meest productieve reacties van de vrije radicalen is de Fenton-reactie, vooral in de mitochondriën, een reactie waarvoor geen enzym nodig is. Twee tot tien procent van de hoogenergetische elektronen valt uit de transportketen, deze reageren met zuurstof (O2 ) dat via superoxidedismutases (SOD) wordt omgezet in waterstofperoxide (H2 O2 ): - Als er genoeg selenium is, gebruikt H2 02 glutathionperoxidase om een watermolecuul (H2 O) te vormen; - bij een seleniumtekort ontstaat er een hydroxyl-ion (OH), wat heel schadelijk is voor ons gezondheidskapitaal! Laten we niet vergeten te vermelden dat een overmaat aan koper of ijzer ook deze Fentonreactie voor de synthese van een hydroxyl-ion in de hand werkt.
Daarom veroorzaakt elk seleniumtekort een accumulatie van H2 O2 , evenals een tekort aan SOD (superoxidedismutase) en GPX (glutathionperoxidase). 

Het 5’-diodinase
Dit enzym zet de schildklierhormonen, vooral T4, om in T3, dat 5 keer actiever is dan T4. De transformatie van T4 in T3 wordt ‘dejodering’ genoemd: het komt voor in perifere weefsels, voornamelijk de lever en de nieren. Een deel van deze transformatie zal aanleiding geven tot T3 reverse, een molecuul zonder bekende metabole activiteit. Deze dejodering wordt geremd in geval van stress, overmatige cortisol, vasten en ziekte. 5’-diodinase heeft 3 cofactoren nodig om goed te kunnen functioneren, namelijk: selenium, ijzer en zink. Zware metalen zoals lood, kwik en cadmium remmen dit enzym af (1, 2). Het is belangrijk om te onthouden dat selenium de toxiciteit van bepaalde elementen zoals arseen, cadmium, kwik, lood en platina kan verminderen. 

Selenium en biologische beschikbaarheid
Selenium wordt geabsorbeerd door het spijsverteringskanaal met een grotere beschikbaarheid in de vorm van selenomethionine. Aangezien de plasmaconcentratie snel varieert, wordt het sterk aanbevolen om intraerythrocytair selenium te meten. Een waarde tussen 100 en 200µg/liter is goed. De weefsels die het rijkst zijn aan selenium zijn de skeletspieren, de lever en de nieren. Eliminatie gebeurt voornamelijk via de urine en niet via de ontlasting. 

Bronnen van selenium

De paranoot is een uitstekende bron van selenium omdat de bodem in de Andes heel rijk is aan selenium en magnesium. De bruine paranoot is de beste omdat deze minder snel oxideert. Anderzijds oxideert ze door het hoge lipidegehalte heel snel in het licht. Bewaar ze daarom best in de koelkast. Als je te grote hoeveelheden ervan eet, kun je bijkomen omdat ze veel vetten bevat. We raden dus aan om alleen te kiezen voor suppletie wanneer dat nodig is. Helaas is de hoeveelheid vitaminen en sporenelementen sterk afgenomen door hoe er met voedsel wordt omgegaan. Volkorenrijst bevat bijvoorbeeld 15x meer selenium dan witte rijst en volkorenbrood 2x meer dan wit brood. Er wordt geschat dat het menselijke lichaam 12 tot 15g selenium bevat, een kleine hoeveelheid maar met immense troeven. De dagelijkse behoefte moet ongeveer tussen 50 en 200µg liggen voor een volwassene en 20µg voor een kind tussen 1 en 6 jaar, op voorwaarde dat ze een correct darmabsorptieoppervlak hebben, d.w.z. geen poreuze darm. Heel vaak is het echter nodig om voor suppletie te kiezen: er wordt geschat dat 30% van de bevolking in België en Frankrijk met een seleniumtekort rondloopt. Een minimale inname van 55µg/d voor vrouwen en 70µg/d voor mannen wordt aanbevolen. De hogere waarde bij mannen zou worden gebruikt om het verlies als gevolg van ejaculatie te compenseren. Ook zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven, hebben een minimum van 60-70µg/dag nodig. Vlees, vis en oesters zijn het rijkst aan selenium (en vooral de oester dan). Een overmatige consumptie van selenium is heel toxisch omdat het pro-oxiderend werkt.

Interferentie met geneesmiddelen

Clozapine (clozapine, Leponex®), dat wordt voorgeschreven voor schizofrenie, kan het seleniumgehalte verminderen en valproïnezuur (Depakine®) verlaagt de selenium- en vitamine E-concentratie. Bij een seleniumvergiftiging heeft de patiënt een metaalachtige smaak in de mond en een knoflookachtige adem. Toxiciteit is vastgesteld boven 1.000µg/d. De maximale dagelijkse suppletie moet dus 200µg bedragen. Tijdens de intoxicatie kunnen de volgende symptomen optreden: verlies van haar, nagels, tanden, dermatitis, lethargie en progressieve verlamming. Bij acute vergiftiging kunnen andere symptomen zoals koorts, gastro-enteritis, myelitis, anorexia, hijgen en zelfs de dood optreden. Merk op dat seleniumsulfiet, dat vaak aanwezig is in antiroosshampoos, een onoplosbare verbinding is en dus veilig!

Andere rollen van selenium

Een tekort werkt een hoge bloeddruk in de hand (het exacte werkingsmechanisme is nog niet opgehelderd). De ziekte van Keshan (een ziekte van de hartspier, vooral in China) wordt verholpen door suppletie met selenium. In Finland werd een stijging van hartziekten vastgesteld als gevolg van een heel laag seleniumgehalte. Daardoor concludeerden onderzoekers dat selenium een rol speelt in de gezondheid van het hart, maar ook bij hartritmestoornissen. Cystische fibrose van de alvleesklier, een heel ernstige, ongeneeslijke en aangeboren ziekte, lijkt het gevolg te zijn van een tekort aan selenium bij de aanstaande moeder tijdens het eerste trimester van de zwangerschap.

Kankerpreventie

Er bestaat een correlatie tussen een seleniumtekort en de ontwikkeling van kanker. De concentratie in het bloed blijft lange tijd goed tot de reserves van de lever zijn uitgeput. Een analyse van het haar is een goede indicator voor betrouwbaarheid. Als de concentratie in het bloed echter laag is, betekent dit dat de reserves uitgeput zijn. Talrijke prospectieve studies en casestudy’s bevestigen ook dat mensen met een lage seleniumconcentratie in het bloed een hoger risico lopen om kanker te ontwikkelen (gevestigde studies in de VS en China). Op PubMed benadrukken meer dan 5.538 publicaties tot nu toe de relatie tussen lage seleniumniveaus en kanker. Vooral de rol van selenium in het terugdringen van de gevallen van prostaatkanker werd in talrijke studies onderzocht, in het bijzonder door de werking ervan tegen angiogenese en metastasen. Het is ook bijzonder effectief tijdens chemotherapie.

Celbeschermer

Samen met vitamine E beschermt het tegen celveroudering.

Effect op huid en huidaanhangsels en het gezichtsvermogen

Selenium voorkomt dat haar en nagels uitvallen. Zonder selenium is de cel kwetsbaarder voor de schadelijke gevolgen van agressies (zon, vervuiling, wind, kou, microben, enz.). Een seleniumtekort kan leiden tot lensopaciteit of zelfs cataract (oxidatie van lipiden en eiwitten in de membranen door de afname van glutathionperoxidase). Het heeft ook invloed op het gezichtsvermogen door de gevoeligheid voor licht te vergroten.

Plotse dood van de zuigeling 

In de VS wordt gedacht dat een kwart van de plotselinge sterfgevallen onder zuigelingen verband houdt met een seleniumtekort met of zonder vitamine E-deficiëntie. Het is belangrijk op te merken dat de meeste van deze zuigelingen geen borstvoeding hebben gekregen (moedermelk bevat 6x meer selenium en 2x meer vitamine E dan koemelk of gelijkwaardig).