Extra

Belang van de combinatie van verschillende soorten omega-vetzuren

Omega-vetzuren zijn voedzaam, natuurlijk en essentieel voor het goed functioneren van het lichaam. Tijdens hun transformatie produceren omega 3- en 6-vetzuren stoffen die eicosanoïden en prostaglandinen worden genoemd, waaronder type 3 (PGE3) met ontstekingsremmende, antiallergische en vaatverwijdende eigenschappen. Omega 3 en 6 worden ‘meervoudig onverzadigde’ (= verschillende dubbele bindingen) en essentiële vetzuren genoemd omdat het lichaam ze niet kan aanmaken. Aan de andere kant worden omega 7 en 9 ‘mono-onverzadigde’ (= 1 enkele dubbele binding) vetzuren genoemd en zijn ze niet-essentieel, omdat we ze zelf kunnen maken van verzadigde vetzuren.

OMEGA 3: VAN BRONNEN TOT RESORPTIE 

Omega 3 vinden we enerzijds terug in vis uit de zee en diepzee. Sommige vissoorten daarvan worden niet aanbevolen, zoals tonijn en zwaardvis, die allebei te veel zware metalen en kunststoffen bevatten. Voor zalm, een van de meest geconsumeerde vissen ter wereld, geven we best de voorkeur aan producten uit Alaska, Ierland of Schotland. Kleinere vissen zoals makreel, ansjovis, sardines en haring worden daarentegen sterk aanbevolen. Aan de andere kant vinden we ook omega 3 (en vooral alfa-linoleenzuur) in olie van bijvoorbeeld vlas, canola, postelein, koolzaad of hennep. De omega 3-familie omvat zeer interessante moleculen zoals:

- ePA (eicosapentaeenzuur) en DHA (docosahexaeenzuur), beide uit vettevisolie (gegarandeerde waarde);
- maar ook linoleenzuur na heel wat transformaties (waarde dus minder gegarandeerd).
Deze omzetting van alfa-linoleenzuur in EPA en DHA hangt af van de activiteit van het enzym delta-6-desaturase (dat we in het bloed kunnen meten). De meeste mensen hebben dit enzym tekort en daarom blijft vette vis de meest betrouwbare bron van DHA en EPA. Maar ook hier moeten we enkele voorwaarden stellen om een goede resorptie van deze omega-vetzuren te garanderen… We hebben een correct functionerende lever nodig, voldoende gal en enzymen om de lipiden te verteren. In de praktijk weten onze patiënten het ons snel 

te vertellen: “Dokter, ik heb geen last meer van constipatie sinds u mij omega’s hebt voorgeschreven” of “Het blijft op mijn maag liggen”, enz. Dan is het aan de arts om spijsverteringsenzymen te adviseren die de lipiden kunnen afbreken. Met het ouder worden neemt onze ‘pool’ met verteringsenzymen (zowel voor lipiden, proteïnen als koolhydraten) af, wat voor bijvoorbeeld ouderen een systematische suppletie hiervan betekent. Bij de chronisch gestreste patiënt zal de galblaas meestal leeg zijn tijdens de maaltijd (ze trekt samen bij elke vorm van stress). Er vindt dus geen adequate vertering van vetten, inclusief alle vetten en omega-vetzuren, plaats. Heel wat studies hebben aangetoond dat populaties die vette vis eten (ten minste 150g, 3x/week) een verminderd of heel laag cardiovasculair risico lopen. Dat betekent dat populaties met een dieet rijk aan omega 3 en een goede resorptie weinig of niets te winnen hebben bij suppletie. Dit geldt echter niet voor de meerderheid van onze geïndustrialiseerde Europese landen!

OMEGA 3: MEERDERE ROLLEN EN FUNCTIES 

Alle ‘omega’-moleculen hebben dubbele bindingen en zijn dus onverzadigd, wat ze kwetsbaar maakt voor oxidatie. 

• Omega 3-vetzuren van het type EPA spelen een rol bij het metaboliseren van prostaglandinen, in de bloedsomloop, de bloeddruk, bij depressie en allergieën. Bovendien is het een krachtig ontstekingsremmend middel. Omega 3-deficiëntie tijdens de zwangerschap kan postpartumdepressie in de hand werken. Ze spelen ook een rol bij de vruchtbaarheid en bij het risico op voortijdige bevalling (verhouding inflammatoir omega 6 hoog voor omega 3 laag).
• Omega 3-vetzuren van het type DHA spelen een rol in de ontwikkeling van de hersenen, vooral tijdens de eerste 5 jaar van het leven van een baby. Ze hebben ook invloed op het functioneren van de baby, het geheugen, de stemming, concentratie-, gedrags- en leerstoornissen, op gezichtsscherptestoornissen en de slaapcyclus. Ze hebben waarschijnlijk ook een rol in de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer en LMD, misschien ook van sommige kankers (1, 6) en bij de hormoonregulering. We merken op dat het binnenmembraan van de mitochondriën veel DHA bevat (omdat het cholesterolvrij is) waardoor de fluïditeit van het binnenmembraan erg groot is. Hier vindt bovendien de ademhalingsketen of ook wel het proces van de oxidatieve fosforylering genoemd plaats (zie artikel over mitochondriën: Medi-Sfeer 2019;643).
Gunstige effecten op pathologieën zoals ontstekingsziekten (sarcoïdose, glomerulonefritis, ziekte van Crohn, polyartritis, atherosclerose, UHRC, psoriasis, metabool syndroom…) kunnen we ook aanhalen. Sommige studies hebben een positieve impact van omega 3 op het kankerproces aangetoond: het zou de groei van bestaande kankers vertragen, net als de ontwikkeling van uitzaaiingen. Ze zouden werkzaam zijn op 7 niveaus van de ontwikkeling van kankercellen door de eicosanoïde stofwisseling te veranderen, de mitose van kankercellen te verminderen, de apoptose van kankercellen te verhogen, de celdifferentiatie te induceren, de angiogenese te remmen, en de oestrogeenstofwisseling te veranderen. Ze kunnen ook de werkzaamheid van chemotherapie en radiotherapie verbeteren door de membraanfluïditeit van de cellen te verhogen (6). Omega 3-vetzuren (via PPARα-receptoren) remmen de lipogenese en werken zo gewichtsverlies in de hand! Ze werken ook als een middel tegen veroudering. Merk op dat kurkuma ook het niveau van DHA in de hersenen kan verhogen.
De omega 3-index wordt gemeten in rode bloedcellen tijdens een bloedonderzoek. De omega 3-index is de meest effectieve, wetenschappelijk controleerbare marker voor effectieve en echte preventie van hart- en vaatziekten. Epidemiologische gegevens tonen een daling van 90% van het risico op coronaire ziekten bij patiënten met een correcte omega 3-index.

Prostaglandinen van serie 3 (afgeleid van linoleenzuur) hebben een positief effect op ons lichaam. Ze stimuleren de vaatverwijding en de doorbloeding. Ze spelen een antiaggregerende en antiaritmische rol en helpen het cardiovasculaire systeem te beschermen. Ze verminderen triglyceriden, cholesterol en verbeteren de microcirculatie.

OMEGA 6: ‘ESSENTIEEL’ MAAR MET MATE 

Linolzuur is een essentieel vetzuur dat we terugvinden in plantaardige oliën (pinda, zonnebloem, mais…) en dierlijke vetten (zuivelproducten, vlees…). Het is een belangrijk bestanddeel van de celmembraanlipiden (net als omega 3) en zorgt ook voor de fluïditeit van het membraan. Onder normale fysiologische omstandigheden wordt linolzuur omgezet in gammalinoleenzuur (GLA) en vervolgens in dihomo-gamma-linoleenzuur (DGLA), een voorloper van prostaglandinen type 1 (PGE1), een modulator van de ontsteking. Een klein deel van het linolzuur wordt verder omgezet in arachidonzuur (AA), een voorloper van prostaglandinen type 2 (PGE2), pro-inflammatoir en bijzonder nuttig voor onze weerstand in geval van cellulaire agressie of infectie. Prostaglandinen, chemische stoffen met een lokale regulerende rol, vinden we terug in vrijwel alle weefsels en organen. Ze werken in op de regeling van de bloeddruk, de bloedstolling, de elasticiteit van de bloedvaten, de ontstekingsreacties en de afbraak van de bloedplaatjes. Geen enkel voedsel bevat deze stof, behalve moedermelk. Ze spelen een rol in de productie van eicosanoïden (prostaglandinen, thromboxanen, leukotriënen). Prostaglandinen van type 2 werken ook de aggregatie van bloedplaatjes in de hand, waardoor ze antihemorragisch werken, en een rol spelen bij het samentrekken van de gladde spieren van de baarmoeder, de darm of de bloedvaten. Ze werken ook in op het zenuw-, hart- en vaatstelsel en de hormonale regulatie (oestrogenen).

Arachidonzuur kan net als palmitinezuur de eetlust stimuleren en de lipolyse remmen. Een overmaat ervan veroorzaakt een ontsteking, en een gebrek een verstoorde membraanfluïditeit (vooral in de hersenen). 

De meest interessante vetzuren zijn GLA (gamma-linoleenzuur) en DGLA (dihomo-gamma-linoleenzuur), die voorwaardelijk essentieel zijn omdat ze een werking bieden tegen kanker en ontsteking en bij de behandeling van atopisch eczeem en reumatoïde artritis. GLA en DGLA vinden we terug in olie van teunisbloem en bernagie. Omega 3 en 6 vormen ook autocoïden. Dit zijn moleculen die bekendstaan als ‘terminators of inflammation’.

EEN ONMISBARE BALANS TUSSEN OMEGA 3 EN OMEGA 6 

Wat u moet begrijpen, is dat ons eetpatroon meestal volledig niet is aangepast: en voor omega 3 en 6 is het evenwicht bij de meeste van onze patiënten verstoord! In het bloed is het ook mogelijk om de gedetailleerde curve van de vetzuren te volgen, waardoor we op basis daarvan het type dieet van de patiënt kunnen samenstellen. Het meten van de omega 3-index (% EPA+DHA op totale vetzuren) is heel interessant om de risico’s van de ziekteontwikkeling te kunnen bepalen. 

OMEGA 7: NIET-ESSENTIEEL MAAR NUTTIG 

Enkelvoudig onverzadigde vetzuren (d.w.z. een enkele dubbele binding) worden vertegenwoordigd door omega 7 (palmitoleïnezuur en cis-vacceenzuur) en omega 9 (oliezuur). We vinden ze terug in alle plantaardige oliën (macadamianoten, duindoornbessen) en dierlijke vetten (zuivelproducten, in het vet van vlees), en in vis. Ze zijn ‘niet-essentieel’ omdat ons lichaam ze kan maken van palmitinezuur (verzadigd vetzuur) via het enzym delta 9-desaturase. Cis-vacceenzuur weerspiegelt daarentegen een mediterraan dieet. Het is vooral aanwezig in vetten (met name melk en boter), maar ook ‘niet-essentieel’. Ons lichaam kan het maken van palmitoleïnezuur, via een enzym dat we elongase noemen.

De rol van omega 7-vetzuren? Vooral de slijmvliezen hydrateren (huid, mond, ogen, neusgangen en vagina (vooral na de menopauze)), maar ze spelen ook een rol in de spijsvertering en bij de urogenitale gezondheid. Ze zorgen er ook voor dat er minder rimpels ontstaan. Bij suppletie is het noodzakelijk om omega 7-olie te gebruiken, bij voorkeur gezuiverd en organisch. Dit verhoogt de concentratie omega 7 met de helft, en dringt de concentratie palmitinezuur (schadelijk voor onze gezondheid omdat het heel pro-inflammatoir is) terug tot 1%. Omega 7 functioneert als een molecule die de communicatie tussen vet en spierweefsel vergemakkelijkt.

Er wordt geschat dat onze dagelijkse behoefte aan linoleenzuur 1,3g/d bedraagt, wat overeenkomt met 1g/d EPA+DHA. De bloedmeting van de verhouding omega 6/omega 3 moet dicht bij de 3 liggen. We zitten echter in onze populaties met (gemiddelde) waarden van 45 omega 6-vetzuren voor één omega 3-vetzuur alleen! Het pro-inflammatoire effect is dan ook enorm, wat verschillende pathologieën in de hand werkt.

Daarom:
- werken deze vetzuren in op de hyperglykemie en insulineresistentie en verminderen ze het risico op diabetes;
- werken ze in op chronische ontstekingen (met een afname van het UltraSensitive CRP;
- bieden ze bescherming tegen cardiovasculaire events, hypertensie en CVA’s;
- normaliseren ze de lipidenprofielen (daling van de triglyceriden, stijging van de HDL, daling van de LDL);
- helpen ze bij de bestrijding van obesitas (vermindering van de productie van nieuwe adipocyten);
- hebben ze een lipokine-like (hormone-like) effect: een laag palmitoleïnezuurgehalte in het bloed is een indicator voor het metabole risico en de vorming van nieuwe vetcellen.

OMEGA 9: VOORAL OLIJFOLIE 

Omega 9 is een enkelvoudig onverzadigd vetzuur met een dubbele binding tussen koolstof 9 en 10 (oliezuur). We vinden het vooral terug in olijfolie (55-80%), in druivenpitolie (15-20%), in karitéboter (40-60%), in avocado’s en pluimveevetten, zoals ganzenlever. Dat kan zelfs omega 6 omzetten in omega 9. Het is dus gezond om het met mate op het menu te zetten! Maar wees u ervan bewust dat een teveel aan oliezuur geen schadelijk effect heeft op ons lichaam, terwijl een tekort hart- en vaatziekten in de hand werkt. Het is een niet-essentieel vetzuur omdat het lichaam het kan maken uit palmitoleïnezuur of uit stearinezuur via een desaturase-enzym in de lever. Omdat we heel vaak omega 6 uit onze voeding (zoals arachidonzuur) op overschot hebben, raden we aan om zuivere, gecertificeerde en biologische olijfolie te gebruiken (in donkere glazen flessen of ondoorzichtige blikken), omdat het weinig pro-inflammatoire omega 6-vetzuren bevat. 

BESLUIT 

Het belangrijkste in de voedingsgeneeskunde is om een samenhangend, gezond patroon te handhaven en de verschillende verhoudingen van omega-vetzuren niet te verstoren. Ons verwesterde dieet is ‘natuurlijk’ proinflammatoir:
- door een teveel aan omega 6 zoals arachidonzuur en een tekort aan omega 3 zoals EPA en DHA;
- olijfolie wordt vaak vergeten en is van slechte kwaliteit (ten gunste van smeerbare, gehydrogeneerde vetten die gemakkelijker te gebruiken zijn);
- en omega 7 wordt zeldzaam… 

Dit onevenwicht werkt de ontwikkeling van verschillende pathologieën in de hand (hart- en vaatziekte, artritis, allergie, eczeem, concentratiestoornissen, geheugen, enz.), die bij onze culturen alleen maar toenemen in incidentie en heel bekend zijn. Als we willen terugkeren naar een ‘verstandig’ dieet, dat van onze grootmoeders, dan moeten we terug meer vette vis eten, en minder alcohol en verzadigde (‘trans’)vetten consumeren die de absorptie van omega 3 voorkomen. En als u suppletie met omega-vetzuren aanraadt, vermeld dan zeker dat de patiënt de supplementen moet nemen bij vetrijke maaltijden. Controleer ook of hij of zij geen last krijgt bij de vertering ervan en zorg ervoor dat de patiënt geen diarree ontwikkelt na de inname.