Extra

Preventie van osteoporose en cardiovasculaire gezondheid: is er een verband?

Met een prevalentie van 45% bij vrouwen en 25% bij mannen treft osteoporose vandaag 75 miljoen mensen in Europa, Japan en de Verenigde Staten. Het is uiteraard een belangrijke risicofactor voor fracturen, maar niet de belangrijkste. De preventie ervan gaat echter veel verder dan het bot en omvat ook het cardiovasculaire stelsel. Enige toelichting.

INLEIDING

We kunnen ervan uitgaan dat patiënten in Frankrijk jaarlijks ongeveer 40.000 polsfracturen, 70.000 wervelfracturen en 50.000 dijbeenfracturen oplopen. In het laatste geval sterft ongeveer 20% aan complicaties, blijft 50% permanent gehandicapt en kan slechts 30% opnieuw volledig autonoom functioneren. Osteoporose treft daarnaast een op de twee vrouwen na de menopauze en 15% van de mannen na de andropauze. Uit bepaalde studies blijkt dat het niet altijd mensen met een lage botdichtheid zijn die het meeste risico lopen op een botfractuur. Soms zijn het ook mensen die calcium innemen om beter beschermd te zijn. Andere studies wijzen erop dat in meer dan 90% van de gevallen bij ouderen niet de botdichtheid, maar valincidenten het grootste risico op fracturen veroorzaken. Ook andere factoren spelen een rol, onder meer corticosteroïden, diabetes type 1 en zelfs erfelijkheid (bijv. fracturen bij de moeder). 

VALPREVENTIE

Wat kunnen we doen om osteoporose te voorkomen? Uiteraard willen we daarbij ons gezondheidskapitaal behouden en moeten we rekening houden met het feit dat onze botmassa toeneemt tot de leeftijd van ca. 30 jaar. De basis blijft natuurlijk een gezonde levensstijl: niet roken, alcoholgebruik beperken, geneesmiddelen beperken die het risico op vallen vergroten, bijv. anxiolytica, antidepressiva, slaappillen. Daarnaast is het ook aangeraden niet meer te drinken na 19 uur, om nachtelijk opstaan te voorkomen. Na de leeftijd van 65 jaar stijgt het risico op vallen bij mensen die lijden aan chronische ziekten zoals parkinson, artritis, stoornissen na een beroerte, enz. Andere risicogevallen zijn mensen die al zijn gevallen, mensen met spierzwakte, voetproblemen, geheugen- of alertheidsproblemen, en abnormale neurologische symptomen.

De arts speelt een zeer belangrijke rol bij het voorkomen van valincidenten. Hij zou deze patiënten jaarlijks moeten onderzoeken, onder meer hun zicht, gehoor, evenwicht, tactiele gevoeligheid, reactietijd en spierkracht (voornamelijk kniebuigers, extensoren van de knie, dorsaalflexie van de enkel en de dijspieren). Een snelle en eenvoudige klinische test op mogelijke evenwichtsproblemen: vraag uw patiënt om vanuit een zittende positie op te staan, 10 meter te stappen, zich zonder aarzelen om te draaien, terug te komen en opnieuw te gaan zitten. Om de spiermassa te behouden of te vergroten moeten we een zittende levensstijl vermijden en zo gezond en evenwichtig mogelijk eten. 

DE SPIERMASSA: CENTRAAL BIJ PREVENTIE 

Van oorsprong zijn wij jagers-verzamelaars. De term jager zegt het al: twee derde van onze tijd ging toen naar rennen en stappen. De mens behield zijn spiermassa door te bewegen en door dierlijke eiwitten, vlees, vis, schaaldieren, insecten enz. te eten. Onze botstructuur werd op die manier perfect ondersteund door onze spieren. Het behoud van spiermassa houdt direct verband met de kwaliteit van onze mitochondriën.

VOEDING EN HET EVENWICHT TUSSEN ZUUR EN BASE 

We waren ook verzamelaars en aten grote hoeveelheden planten, eikels, kastanjes, amandelen, noten, bessen, vijgen, wortels, knollen… Het evenwichtige dieet van toen (van de Ohlone) bevatte geen granen, zout of zuivel en was rijk aan goede vetten, vooral afkomstig van vis.
Dit voedingspatroon had minstens 4 gunstige effecten op de botkwaliteit:
- geen belemmering van de botgroei;
- ontstekingsremmend effect (een chronische ontsteking werkt de osteolyse in de hand en draagt bij tot botdemineralisatie);
- geen verstoring van de bloedsuikerspiegel;
- licht alkaliserend effect.
Planten leveren doorgaans veel assimileerbaar calcium aan en hebben bovendien een alkaliserende werking. Een evenwichtige verhouding tussen zuur en base is essentieel om calcium te fixeren (zie de PRAL-index van elk voedingsmiddel om deze verhouding te berekenen). Kaas is bijvoorbeeld erg verzurend, net als vis en vlees (vandaar het idee om het bord te vullen met 3/4 groenten en 1/4 dierlijke eiwitten). Basische voedingsmiddelen zijn groenten, thee en fruit. De meest alkaliserende groenten zijn spinazie, peterselie, selderij en aardappelen. Bij fruit zijn dat gedroogde vruchten (vijgen, druiven enz.). Wanneer we het over voeding hebben, mogen we zeker niet voorbijgaan aan de rol van de darmflora (de microbiota). Intussen is het duidelijk dat die van wezenlijk belang is. De opname van calcium via het calcium channel wordt rechtstreeks beïnvloed door de kwaliteit van de flora. Voor een goede absorptie is het bijgevolg beter om geen dysbiose (onevenwichtige flora), leaky gut (porositeit van de darm) of candidiasis te hebben. Een van de belangrijkste stappen in de strijd tegen osteoporose is daarom het optimaliseren van de microbiota. Daarbij moeten we ook rekening houden met het feit dat stoffen zoals fytaten, oxalaten en fosfaten de opname van calcium verminderen. In een wereld waar iedereen het heeft over diëten, is het niet aangewezen om een klassiek eiwitdieet voor te schrijven. Dat verzuurt immers het metabolisme, waardoor de hoeveelheid calcium afneemt. PS: Bij een afslankdieet moeten we alle negatieve effecten tegengaan en vooral de parameters voor vetopslag en -afbouw meten. Zorg ervoor dat de inname van zout beperkt is en dat er voldoende doses vitamine D, kalium en magnesium worden ingenomen. Het is bijna nutteloos om te focussen op de hoeveelheid calcium in voedingsmiddelen. Als arts met meer dan 30 jaar ervaring kan ik zeggen dat het van wezenlijk belang is om de gezondheid van de patiënten te optimaliseren en hen een medisch verantwoord programma voor te stellen. We mogen het gezondheidskapitaal niet in gevaar brengen, iets wat sommigen wel doen. De patiënt hoeft bijvoorbeeld geen zuivelproducten te consumeren, aangezien dit niet leidt tot een mogelijk calciumtekort. Uiteraard moeten er in dit geval een paar wijzigingen in de dagelijkse voeding worden doorgevoerd. De patiënt moet meer groenten (vooral kruisbloemigen), sardines, amandelen, enz. eten en meer mineraalwater drinken van goede kwaliteit.

ROL VAN FYTO-OESTROGENEN 

Fyto-oestrogenen zijn een groep van niet-steroïde verbindingen. Ze worden van nature geproduceerd door planten zoals soja. Genisteïne is een uiterst krachtige tyrosinekinaseremmer die botverlies voorkomt en opvliegers vermindert bij vrouwen in de menopauze. De stof zorgt ervoor dat de kwaliteit van het bot behouden blijft en heeft een estrogen-like effect zonder negatieve bijwerkingen. 

ROL VAN OLIGO-ELEMENTEN EN VITAMINE D 

Andere belangrijke componenten voor de botgezondheid zijn kalium, selenium, zink, magnesium en vitamine D. Ze zorgen ervoor dat de darmen meer calcium opnemen.
In sommige gevallen worden kaliumsupplementen gegeven om spierafbraak te voorkomen. Suppletie met kaliumbicarbonaten zou ook een interessante piste zijn voor vrouwen in de overgang. Een waarde van meer dan 50ng/ml vitamine D speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van spiermassa. Een waarde van minder dan 50ng/ml werkt de ontwikkeling van vetmassa in de hand en verkleint de spiermassa. Osteoblasten en osteoclasten zijn bedekt met vitamine D-receptoren. Hoe ouder we worden, hoe minder vlees we eten. Onze grootouders eten liever een boterham met jam dan een goed stukje vlees. Naarmate de kwaliteit van het kaakbot afneemt, wordt het voor hen immers steeds moeilijker om goed te kauwen.

CALCIUM MOBILISEREN: EEN GROOT PROBLEEM 

Hoe kunnen we nu calcium van buiten het bot mobiliseren naar de botmatrix? Vitamine K2 zou een goed alternatief zijn, niet te verwarren echter met K1:
- K1 (fyllochinon) is essentieel voor de bloedstolling en wordt gesynthetiseerd door planten, voornamelijk kool, prei, asperges en sperziebonen;
- K2 (menachinon) heeft heel weinig effect op de bloedstolling, maar is werkzaam op de volgende twee niveaus: 1) de fixatie van calcium op de beenderen (stimuleert de botmatrix) en 2) een reinigend effect op het cardiovasculaire stelsel door calcium van de bloedvaten naar het bot te transporteren. Dit kan uiterst nuttig zijn om vernauwing en verstijving van de slagaders, beroertes, hartritmestoornissen, hartinfarcten enz. te voorkomen. Kortom, vitamine K2 regelt de calciumverdeling in het lichaam. 

Ons dieet levert 100% vitamine K1 aan, maar voor vitamine K2 bedraagt dit slechts 25%. We vinden het immers enkel terug in bepaalde voedingsmiddelen die hier weinig worden gegeten (10). De darmbacteriën produceren vitamine K2 (op voorwaarde dat de darmflora in balans is), maar het ontstaat ook bij de gisting van bepaalde voedingsmiddelen (kaas, miso, natto, enz.).
Klinisch gesproken kunnen we een tekort aan vitamine K sneller opmerken bij patiënten met vetmalabsorptie (door stress, disfunctie van de galblaas of chronische darmziekte), omdat vitamine K vetoplosbaar is. Vitamine K2 is essentieel voor de activering van MGP (Matrix Gla Protein). Dit eiwit bevindt zich voornamelijk rond de elastische vezels van de vaatwand en beschermt ze tegen de afzetting van calciumkristallen. Vitamine K2 is noodzakelijk voor de activering van osteocalcine, een niet-collageen eiwit dat het meeste voorkomt in bot en verantwoordelijk is voor de fixatie van calcium in het botweefsel. In jonge beenderen ligt de hoeveelheid osteocalcine trouwens 8 tot 10 keer hoger. De levensduur van vitamine K2 bedraagt ongeveer 3 dagen (vergeleken met 90 minuten voor vitamine K1), waardoor het gemakkelijker kan worden opgenomen. We moeten echter de meest biologisch beschikbare vormen van vitamine K2 voorschrijven, bij voorkeur in combinatie met antioxidanten zoals vitamine A, C en E om oxidatie van K2 te voorkomen. 

CONCLUSIE 

Vitamine K2 heeft dus een heel positief effect op de gezondheid van de botten en het cardiovasculaire stelsel. Bovendien is er geen vergiftiging door overdosering mogelijk. Het is echter raadzaam om het juiste complex te kiezen voor een maximale werkzaamheid. De behoefte aan calcium wordt bijgevolg kleiner.