Extra

Voeding, een wapen tegen ontsteking

De ontstekingsreactie speelt mee bij tal van chronische aandoeningen en ook bij het verouderingsproces. Ingrijpen bij het ontstekingsproces moet een centrale doelstelling zijn in de morfologische en de antiverouderings geneeskunde. Met een geschikte voeding kan je ontstekingen en de daarmee samenhangende effecten verminderen.

Een acute ontsteking is een verdedigingsreactie van het lichaam tegen een ongewenste gastheer of treedt op als een van de natuurlijke barrières van het lichaam (huid, darm- en longslijmvlies) beschadigd wordt. De ontstekingsreactie kan echter chronisch en schadelijk worden en een chronische ontstekingsziekte veroorzaken. Dat is duidelijk te zien bij darmziekten zoals de ziekte van Crohn en gewrichtsaandoeningen zoals reumatoïde artritis. Ontstekingen spelen echter ook sterk mee bij de pathogenese van kanker en atherosclerose.Recent onderzoek heeft aangetoond dat een ontsteking de insulineresistentie verhoogt, de heling belemmert en ook een belangrijke rol speelt in het verouderingsproces. Eén van de pijlers van de morfologische en antiverouderingsgeneeskunde is dan ook een totaalaanpak van ontstekingsreacties. Dit kan onder meer via de voeding, aangezien die immers heilzame of nefaste effecten kan hebben op de ontstekingsreactie. Met bepaalde voedingsprincipes kan je dus ontstekingen tegengaan.

De balans van de vetzuren wijzigen

Eerst en vooral moet je het evenwicht tussen de vetzuren corrigeren: minder verzadigde, trans- en omega 6-vetzuren en meer omega 3-vetzuren. Dat evenwicht bepaalt namelijk de duur en de intensiteit van de ontstekingsreactie. Arachidonzuur is de voorloper van type 2-prostaglandines, die het sterkste inflammatoire potentieel hebben. EPA en DHA zijn precursoren van de type 3-prostaglandines, die het ontstekingsklimaat temperen. Bij cellulaire stress, ongeacht de oorzaak ervan, wordt fosfolipase A2 geactiveerd. Fosfolipase maakt door hydrolyse een van de drie poly-onverzadigde vetzuren op positie C20 van fosfolipiden los, en dat vetzuur wordt dan door verschillende enzymen gemetaboliseerd tot cellulaire ontstekingsmediatoren. Fosfolipase A2 vertoont geen bijzondere affiniteit voor een specifiek poly-onverzadigd vetzuur, maar werkt gewoon in op het dichtstbijgelegen vetzuur. Het is dus enkel de verhouding van die vetzuren in de fosfolipiden van de membranen die een min of meer proinflammatoir metabool effect heeft.

Vetzuren zijn ook precursoren van een nieuwe klasse van lipiden die de ontstekings reactie stilleggen: lipoxines, resolvines en neuroprotectines, respectievelijk afgeleid van arachidonzuur, eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA).

Oxidatieve stress verminderen

Het is dus essentieel om oxidatieve stress te verminderen. Dit kan door voedingsmiddelen te consumeren die veel antioxidanten bevatten (fruit, groenten, kurkuma en groene thee).

Kurkuma
Kurkuma remt de ontsteking door remming van NF kappa B (Nuclear Factor kappa B) en door productie van cytokines zoals TNF-alfa en cyclo-oxygenase 2 (COX2), lipoxygenasen (LOX) en NO-synthetase. Kurkuma heeft ook antioxidatieve eigenschappen, verlaagt de cholesterolconcentratie en gaat kanker tegen door de apoptose van kankercellen te forceren. 

Groene thee
Consumptie van groene thee kan het cardiovasculaire risico verlagen, de aftakeling van de cognitieve functies vertragen en helpen bij het bestrijden van obesitas. Dit komt door een verhoging van de thermogenese en een wijziging van de vetdistributie. Groene thee heeft een antioxidatieve werking en vermindert zodoende de oxidatie van LDL, beïnvloedt de productie van NO door het vaatendotheel, verlaagt de activering van de bloedplaatjes, het CRP-gehalte en het homocysteïnegehalte en verhoogt de cholesterol excretie. Flavonoïden hebben voorts een vaatverwijdende werking. Groene thee zou ook via zijn catechines de thermogenese verhogen en zo insulineresistentie tegengaan.

Resveratrol
Resveratrol kan de productie van eicosanoïden en de afgifte van inflammatoire cytokines sterk afremmen. Het heeft antioxidatieve eigenschappen via concurrentie met het co-enzym Q10 en vermindert de productie van reactieve zuurstofspecies in complex III van de mitochon driale ademhalingsketen. Het vernietigt de superoxideradicalen, die in de mitochondria worden gevormd, en remt de peroxidatie van lipiden onder invloed van producten van de Fenton-reactie tijdens de energieproductie. Het beschermt de vetten tegen afbraak door peroxidatie en verlaagt de instroom van geoxideerde LDL in de vaatwand in verhouding tot de dosering. Resveratrol heeft ook antitumorale eigenschappen: het verwekt celdood en versterkt het effect van vitamine D op kankercellen. Het beschermt tot slot de cellen tegen het verouderen via een effect op de sirtuïnegenen**. 

Flavonoïden
Flavonoïden (zitten in zwarte chocolade en quercetine) hebben ontstekingsremmende eigenschappen. Chocolade heeft een effect op de plaatjesaggregatie, de serumlipiden en het CRP-gehalte. Quercetine remt de vorming van ontstekingsmediatoren zoals prostaglandines en leukotriënen. 

Olijfolie
Vijftig gram olijfolie zou het equivalent bevatten van 10% van een dosis ibuprofen.

Glycatie van eiwitten: kettingreacties

Het is belangrijk glycatie van eiwitten tegen te gaan. Bij glycatie wordt een reducerende suiker (glucose of fructose) of een aldehyde op de N-terminale amine functie van het eiwit gezet (hoofdzakelijk op het aminozuur lysine). Die reactie hangt in sterke mate af van de duur van blootstelling aan de suiker en de glucoseconcentratie in het bloed en wordt niet gekatalyseerd door een enzym. Het gevormde product wordt Schiff-base genoemd.

Na die eerste stap vindt vaak een moleculaire herschikking plaats, Amadori-herschikking genoemd, met ofwel een verandering van de ruimtelijke configuratie (isomerisatie) van de Schiff-base ofwel binding van een door radicalen geoxideerde suiker op een eiwit (op de NH2-functie). Die herschikking is reversibel na chemische hydrolyse. De vorming van Amadori-producten correleert met de suikerconcentratie.

Die herschikking wordt gevolgd door een complexere reactie die Maillard-reactie wordt genoemd, met vorming van AGE (Advanced Glycation End-products), ook Maillard-producten genoemd. De vorming van die bestanddelen hangt niet af van de suiker concentratie, maar wel van de duur van de hyperglykemie en de eiwitturn-over.

De eerste twee stadia stabiliseren op een plateau en kunnen nog worden omgekeerd als de glykemie daalt, maar het derde is irreversibel en zal verergeren, ongeacht de glykemie. Daarbij worden reactieve bestanddelen gevormd, die de weefsels doen verouderen en die niet meer kunnen worden vernietigd, of afgegeven door de cel. Ze hopen zich dan op in de cel, die er zich niet van kan ontdoen. Geleidelijk aan verstoren ze het metabolisme van de cel en uiteindelijk zal de cel afsterven.

Meerdere aangrijpingspunten

Glycatie van eiwitten heeft meerdere gevolgen. Geglyceerde eiwitten verliezen bepaalde eigenschappen. Glycatie treft vooral de eiwitten albumine, insuline en immunoglobulines.

• Glycatie belemmert de enzymatische activiteit van het superoxidedismutase (SOD) en het hepatische alcoholdehydrogenase en belemmert de binding van regulerende stoffen zoals 2,3-difosfoglyceraat (DPG) aan hemoglobine en heparine aan antitrombine III. Het totale hemoglobinegehalte bestaat bij gezonde mensen voor 4,2% en bij diabetespatiënten voor ongeveer 7,5% uit HbA1c.
• Na glycatie ontstaan aggregaten van eiwitten door oxidatie van zwavelhoudende SH-groepen tot disulfidebruggen. Een ander gevolg is de vorming van covalente bindingen tussen AGE, waardoor de permeabiliteit van de bloedvaten toeneemt en de lens troebeler wordt. Een derde weg is covalente binding van plasma-eiwitten aan reactieve groepen die ontstaan bij glycatie. Dat werkt afzettingen van albumine, immunoglobuline G (IgG), complement en LDL-lipoproteïnen in de arteriële wand in de hand.
• Na glycatie verliezen de eiwitten van de vaatwand een gedeelte van hun mechanische eigenschappen en worden ze niet meer afgebroken door de enzymen, wat noodzakelijk is voor remodellering van de wanden. Dat leidt ertoe dat de verdikking van de arteriële wanden irreversibel wordt, dat het membraan minder doorlaatbaar wordt en dat de vatbaarheid voor proteolyse vermindert. De structurele afwijkingen resulteren in een albuminelek in de urine (microalbuminurie). De veranderingen van de domeinen die zich binden aan de cellen, en een gestoorde assemblage van de moleculen, waardoor de adhesie van de endotheelcellen afzwakt, werken een abnormale vermenigvuldiging van cellen in de hand. Afwijkingen van fibrinogeen en fibrine monden uit in fibrineafzettingen in de vaatwand en een vermenigvuldiging van gladde spiercellen. Elastine verliest zijn elastische eigenschappen, waardoor de grote bloedvaten minder elastisch worden, de filtratie door de carotis toeneemt en er minder vasodilatatie optreedt.
• Glycatie verstoort ook de werking van nucleïnezuren (DNA). Dat fenomeen zou meespelen bij de pathogenese van breuken in de chromosomen (waardoor de herstel-, replicatie- en transcriptieprocessen spaak lopen), bij de senescentie van cellen en het ontstaan van aangeboren misvormingen bij zwangere diabetespatiënten.
• Glycatie beïnvloedt de immunogeniciteit. Amadoriproducten blijken minder immunogeen te zijn, maar AGE zijn net meer immunogeen. Bij diabetespatiënten zijn autoantistoffen, in het bijzonder IgA-antistoffen, tegen AGE aangetoond. Bovendien vermindert de antistoffunctie van geglycosyleerde immunoglobulines G (IgG).
• Glycatie verstoort de herkenning van moleculaire signalen en de endocytose. Geglyceerde LDL-lipoproteïnen worden minder goed opgenomen door hun normale receptoren. Ook de binding van geglyceerde HDL-lipoproteïnen en geglyceerde lipopartikels AI (LpAI) vermindert. Glycatie van LDL en HDL3 in de macrofagen leidt tot een hogere synthese van cholesterolesters. Dat alles werkt hypercholesterolemie in de hand. Geglyceerde lipoproteïnen worden snel gecapteerd door receptoren en activeren de cellen. 
• Macrofagen, endotheelcellen, gladde spiercellen en fibroblasten hebben een specifieke receptor voor AGE, namelijk RAGE (receptor voor AGE). Die receptor verschilt van scavengerreceptoren (die geoxideerde LDL capteren). Insuline remt en TNF verhoogt de expressie van RAGE. Binding van AGE aan RAGE leidt tot de vorming van vrije radicalen, stimuleert de expressie van adhesiemoleculen, heeft een procoagulerende werking en verhoogt de secretie van extracellulaire boodschappers, waaronder cytokines (TNF-alfa, interleukine 1, interferon) en groeifactoren (PDGF, IGF-1, VEGF). Een te sterke secretie van VEGF (vasculaire endotheliale groeifactor) zou overigens meespelen bij de pathogenese van diabetische retinopathie. Al die boodschappers kunnen een ontstekingsreactie in gang zetten en leiden tot beschadigde bloedvaten en neuronen.

De enige manier waarop je dat kan tegengaan, is een drastische verlaging van de hoeveelheid suiker, alsook de consumptie van ingebrande en/of gekaramelliseerde producten en een perfecte controle van de glykemie. We kennen twee stoffen die een effect hebben op de glycatie, namelijk aminoguanidine en carnosine.

Vitamine D

Om het ontstekingsproces te controleren, moet je nakijken of de patiënt geen vitamine D-tekort heeft. Vitamine D heeft niet alleen een effect op het calcium-fosformetabolisme, maar heeft ook complexe effecten op de ontsteking. Vitamine D werkt daarbij eerst in op de macrofagen en daarna op het immuunsysteem via meerdere paracriene lussen tussen de verschillende cellen die cytokines produceren. Vitamine D bevordert de differentiatie van de macrofagen, activeert hun antibacteriële werking, remt de vermenigvuldiging van lymfocyten en vermindert de productie van IL-2, interferon-gamma en TNF-alfa door de lymfocyten. Vitamine D heeft ook antitumorale effecten: ze speelt een rol bij het controleren van de celdeling en –differentiatie en bij het controleren van de apoptose.

Producten van dierlijke oorsprong en gluten

Producten van dierlijke oorsprong (vlees, zuivelproducten, eieren, vis) moeten worden beperkt. Naargelang van de hoeveelheid arachidonzuur (het vetzuur dat het schadelijkst is voor de ontsteking), de hoeveelheid urinezuur, de synthese van polyamine en de aanwezigheid van het glycaan Neu5Gc dragen ze in meer of mindere mate bij tot de ontstekingsreactie. 

Melk
Melk bevat geen gynolactose en gamma-linoleenzuur, stoffen die essentieel zijn voor de ontwikkeling van de hersenen, wat invloed kan hebben op de intelligentie en ook op de immuunrespons (gezien de nauwe relaties tussen het zenuwstelsel en het immuun systeem). Melk bevat voorts niet-lichaamseigen peptiden, die kunnen fungeren als xenoantigenen en auto-immuunziekten kunnen veroorzaken. Idem wat de aanwezigheid van hormonen en groeifactoren zoals IGF-1 betreft. Die en andere processen dragen misschien bij tot de sterke toename van degeneratieve ziekten die we sinds tientallen jaren zien in het westen. 

Tarwe
Tarwe en verwante graangewassen bevatten eiwitten zoals gliadine, waarvan de structuur werd gewijzigd door mutaties en/of het bakken/koken, waardoor ze niet kunnen worden afgebroken door de mucines en de enzymen van de mens. Die niet-afgebroken eiwitten kunnen dan schadelijke effecten hebben zoals agressie van het dunnedarmslijmvlies met daardoor een chronische ontsteking, ontwrichting van de intestinale microbiota en aanvoer van antigene peptiden, die een auto-immuunziekte veroorzaken zoals dat het geval is bij coeliakie.

Voedingstherapie

Probiotica, magnesium, stikstofderivaten en fytotherapie kunnen interessant zijn. Als de permeabiliteit van de darmen toeneemt als gevolg van een infectie, toxines of andere factoren, vindt een aberrante transfer plaats van antigenen door de darm, wat ongepaste immuunreacties opwekt. Recente studies hebben aangetoond dat de inname van probiotica de barrièrefunctie van het darmepitheel stabiliseert. Magnesiumtekort leidt tot natriumretentie, een te sterke instroom van calcium en ophoping van ijzer in de cellen. IJzer katalyseert de vorming van vrije radicalen met een snellere veroudering van de cellen als gevolg. Ontstekingsmediatoren (pro- of anti-inflammatoire cytokines) kunnen worden gecontroleerd met stikstofhoudende voedingsstoffen zoals L-glutamine en arginine.

Beleid

Bij klinisch onderzoek moet je zoeken naar lokale en algemene tekenen om een acute of chronische ontstekingsreactie op te sporen. Een ontstekingsreactie uit zich bij laboratoriumonderzoek traditioneel in een stijging van de eiwitten CRP (C-reactive protein), orosomucoïde en haptoglobine. Je kan tevens een eiwitelektroforese aanvragen. De ontsteking verstoort de voedingstoestand van de patiënt. De normale procedure is daarom dat je de plasmaconcentratie gaat meten van albumine en prealbumine en de ijzerreserves (telling van het aantal bloedcellen en formule), ferritine en transferrine-saturatie nakijkt. In de morfologische en antiverouderingsgeneeskunde bij een patiënt met een inflammatoir patroon zou je ook de vetzuren, de oxidatieve stress, de darmfunctie, vitamine D en homocysteïne moeten bepalen. In de toekomst kan je ook de hepcidine concentratie meten.

Het is belangrijk de patiënt opnieuw te leren kauwen en hem aan te moedigen om regelmatig aan matige lichaamsbeweging te doen.

ConclusieDe ontstekingsreactie is een essentiële component van meerdere chronische aandoeningen en speelt ook een doorslaggevende rol bij het verouderingsproces. Dat is dus een belangrijk gegeven, waar we in onze praktijk van morfologische en antiverouderingsgeneeskunde rekening mee moeten houden, naast de esthetische medische procedures, om de patiënt de mogelijkheid te bieden zich te wapenen tegen een voortijdige veroudering. Alles begint met een volledig klinisch en laboratoriumonderzoek met onder meer opsporing van een inflammatoir syndroom en oxidatieve stress. Op grond daarvan kan je een geschikte voeding voorschrijven. 

Dr. Carchon voor Medi-Sfeer (18 september 2019)